Een grote meerderheid van de Tweede Kamer steunt het voorstel van Kaag en Rutte om Mariëtte Hamer tot nieuwe informateur te benoemen. Zij moet uitzoeken welke partijen over een coalitieakkoord zouden kunnen gaan onderhandelen. Hamer krijgt hiervoor tot 6 juni de tijd.
De motie krijgt steun van GroenLinks, Volt, PvdA, fractie-Den Haan, D66, ChristenUnie, VVD, SGP en CDA. Samen zijn deze partijen goed voor 102 van de 150 zetels.
Ook de motie van Hoekstra over een nieuw sociaal contract wordt met grote meerderheid aangenomen. Daarmee komt een einde aan het debat en aan dit liveblog.
Het debat wordt nu geschorst tot 17.00 uur. Dan wordt er gestemd over de ingediende moties.
Het debat loopt ten einde. Een aantal fractieleiders dient nog een motie in. Zo wil CDA-leider Wopke Hoekstra dat de Kamer nog eens uitspreekt dat er een nieuw sociaal contract moet komen, met meer dualisme en meer oog voor de uitvoering. Dat lijkt een duidelijk gebaar naar 'Enschede', waar partijgenoot Pieter Omtzigt overwerkt thuis zit. Die schreef eerder een boek waarin hij een pleidooi houdt voor zo'n 'nieuw sociaal contract'.
De informateur heeft 'ongemak' gevoeld over de Haagse soul searching die hij de afgelopen weken heeft waargenomen. Hij vroeg zich daarbij af hoe dit zou overkomen in het land.
Hij benadrukt dat dit echt zijn laatste kunstje als informateur is geweest, ook al suggereerde Rutte in zijn bijdrage nog dat we Tjeenk Willink nog wel eens terug gaan zien.
Tjeenk Willink waarschuwt dat het wantrouwen en soms cynisme bij uitvoeringsdiensten tegenover de politiek groot is en het aanzien van de politiek schaadt. Organisaties worden volgens hem te veel als machines gezien. De medewerkers moeten volgens hem worden erkend als mensen van vlees en bloed die hun werk naar eer en geweten doen. Dat is een opdracht voor de Kamer, stelt hij.
Tjeenk Willink heeft alle fractieleiders gevraagd naar suggesties voor een nieuwe informateur. Niet iedereen had een naam paraat, stelt hij. Wel kwam een aantal met Mariëtte Hamer op de proppen.
Tjeenk Willink deelt het optimisme dat de formatie nu voortvarend ter hand moet worden genomen. Veel partijen vinden immers dat er al veel tijd verloren is gegaan. Acht weken geleden ging Nederland naar de stembus en sindsdien zijn er nauwelijks stappen gezet. Toch waarschuwt Tjeenk Willink dat het weleens tegen kan vallen. ,,Ik heb enige ervaring om te zeggen dat het niet snel zal wezen."
Eerder stelde Lilian Marijnissen (SP) de vraag of Tjeenk Willink ook scenario's had onderzocht waar Mark Rutte niet in voorkwam. Volgens de scheidend informateur heeft hij geen enkel scenario onderzocht en is hij 'scrupuloos' te werk gegaan.
Tjeenk Willink stelde eerder vast dat drie partijen samenwerking met Rutte uitsluiten en nog drie andere die samenwerking niet geloofwaardig achteren. ,,De rest deed dat niet", merkt hij op.
De vraag of er nú vertrouwen was in Rutte lag niet voor, zegt Tjeenk Willink. Wel de vraag of dat vertrouwen teruggewonnen kon worden.
Tjeenk Willink vindt het jammer dat hij zich moet beperken tot het beantwoorden van het geringe aantal vragen die aan hem zijn gesteld. Aan het einde zal hij echter de ruimte nemen om toch nog een paar opmerkingen te maken.
Het eerste deel van het debat zit er op. Herman Tjeenk Willink zal zo de vragen die hem zijn gesteld gaan beantwoorden.
Sylvana Simons (Bij1) houdt de Kamerleden haar verkiezingsslogan voor: ,,Beken kleur." Ofwel: maak duidelijk dat je niets meer te maken wilt hebben met de VVD zolang Rutte daar leider van is.
Caroline van der plas (BBB) zegt dat ze 'pop-up' ministeries wil, die korte tijd op een groot maatschappelijk probleem duiken en het proberen op te lossen. Ze heeft dat ook geopperd tegen Tjeenk Willink, maar dat idee kreeg geen vleugels.
Liane den Haan -van de fractie-Den Haan, niet langer 50Plus- heeft haar maidenspeech vandaag. Ze houdt een daarom wat persoonlijker beschouwing. Al is ze niet langer deel van 50Plus, haar verhaal is uiteraard nog vooral een pleidooi voor ouderen. ,,Om in Nederland goed ouder te worden", zegt ze.
Rutte komt uit zijn stoel en wil weten wat Azarkan dan veranderd wil hebben aan de bestuurscultuur. ,,Want u komt niet verder dan: Rutte moet weg. Ja, was het maar zo simpel. Als ik u vraag welke ideeën u dan heeft, dan kijk ik in een peilloze diepte, dan komt er niks."
Teleurgesteld stelt Farid Azarkan (Denk) dat Rutte 'het voor elkaar heeft', volgens hem stevent de formatie af op een kabinet met de VVD'er aan het roer. ,,Terwijl hij de Tweede Kamer ziet als een obstakel van de macht." Azarkan zegt dat alleen Kaag verandering ziet bij Rutte, terwijl niemand anders iets waarneemt. Hij noemt haar de 'Jomanda van het Binnenhof'.
Nestor Kees van der Staaij (SGP) merkt op dat de oude informateur doorgaans met een naam van diens opvolger komt, terwijl Rutte en Kaag nu Hamer naar voren hebben geschoven, misschien dat dit wrevel heeft gewekt, suggereert hij.
Joost Eerdmans van JA21 vindt dat Tjeenk Willink te gemakkelijk suggereert dat Rutte opnieuw premier zou kunnen worden en het vertrouwen kan herwinnen. Volgens hem is daarvoor nodig dat Rutte zijn fouten erkent, oprecht schuldbesef heeft en laat zien dat hij zijn les heeft geleerd. Daar heeft hij nog niks van gezien, meent Eerdmans.
JA21 verzet zich ook tegen het feit dat partijen als Volt, BIJ1 en DENK samenwerking met zijn partij uitsluiten.
Volt-leider Laurens Dassen houdt vandaag zijn maidenspeech. Hij benadrukt het belang van Europese samenwerking en roept toekomstige regeringspartijen op een visie over Europa te formuleren.
ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers stelt dat Nederland in een vertrouwenscrisis zit. Een nieuwe regering moet er 'voor het volk' zijn. ,,We maken met goede bedoelingen het leven steeds ingewikkelder door hier in de Kamer verzonnen regelingen." Hij zegt dat het rapport van Tjeenk Willink, met kritische noten over een afrekencultuur, de Kamer aan het denken moet zetten.
De voorstellen van Tjeenk Willink om verder te gaan met de formatie steunt hij. De ChristenUnie is bereid vanuit de Kamer zijn verantwoordelijkheid te nemen, stelt hij.
Opvallend: Segers spreekt met geen woord over de persoon van Rutte. Eerder zei hij nog dat zijn partij niet zal toetreden in een vierde kabinet onder leiding van de VVD-leider.
Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) blijft er op hameren: waarom zouden anderen Mark Rutte nog vertrouwen? ,,Iemand die niet uit zichzelf de grondwet respecteert. Een premier moet iemand zijn die de waarheid spreekt, niet iemand die politieke belangen dient of iemand die de langstzittende premier van Nederland wil worden." Ouwehand zegt te willen spreken over inhoud, maar wil dat 'alleen doen' met partijen die 'de rechtsstaat respecteren'. Ergo: niet met Rutte.
Baudet doet nu alsnog zijn verhaal. Hij wil een serie aan stemmingen waaruit blijkt hoe de Tweede Kamer over 'zaken denkt'. En dan aan de hand experts beleid op maken. In de Kamer is daar geen steun voor.
Het ging erover dat Baudet mogelijk besmet is (geweest) met corona. Hij begint zijn betoog met te zeggen dat hij 'voor zover ik weet, geen corona heb'. ,,Wat is hier in vredesnaam aan de hand?", vraagt Jesse Klaver. Voorzitter Bergkamp zegt dat ze daarover navraag heeft gedaan bij Forum, maar Baudet zegt dat hij niet weet of hij besmet is geweest. Hij wil verder met zijn verhaal. ,,Ik voel me kiplekker."
Thierry Baudet (FvD) begint zijn betoog, maar wordt onderbroken door voorzitter Vera Bergkamp. Ze wil overleg met Baudet en collega Wybren van Haga.
Jesse Klaver wordt gevraagd naar of hij Rutte vertrouwt, maar in het antwoord somt hij vooral op dat hij op het gebied van klimaat en stikstof meer gedaan wil krijgen. ,,Daar zijn eigenlijk geen politieke keuzes gemaakt."
Rutte stelt nu een vraag aan Klaver - hiervoor al aan Ploumen. In ieder geval een teken dat hij van hun twee partijen wil weten hoe ze over de bestuurscultuur denken en over andere onderwerpen in de formatie.
GroenLinks-leider Jesse Klaver trapt af: ,,We zijn zo erg bezig geweest met elkaar de afgelopen weken. En of Mark Rutte een ander mens wordt. Spoiler alert: ik denk het niet. Het geloof of Mark Rutte nog ander mens kan worden is bij mij beperkt. Gaat erom dat je inhoudelijk wat kunt veranderen." Hij hekelt wel de bestuurscultuur waarin de 'rode loper' wordt uitgerold als coalitiepartijen iets willen van oppositiepartijen om tot een meerderheid te komen. Maar dat er niet wordt geluisterd naar oppositie als ze niet welgevallige kritiek hebben.
PvdA-leider Lilianne Ploumen kan zich vinden in het eindrapport van Tjeenk Willink. De ideeën over een nieuwe bestuurscultuur spreken haar aan, maar ze vindt dat er ook oplossingen moeten komen voor het te veel aan flexbanen, het woningtekort en problemen in het onderwijs.
VVD-leider Rutte daagt haar uit om ook zelf met ideeën te komen die bijdragen aan een nieuwe bestuurscultuur. Ze verwijst naar het verkiezingsprogramma van de PvdA en noemt de voorstellen van Rutte zelf 'onder de maat' en is het vertrouwen in Rutte 'niet hersteld'.
SP-leider Lilian Marijnissen verzet zich tegen het idee dat het antwoord op de toeslagenaffaire vooral een nieuwe bestuurscultuur zou vereisen. Zij meent dat het debat ten onrechte wordt 'verengd' en dat er meer werk aan de winkel is. Het beleid moet anders, stelt zij.
Marijnissen heeft nog wel een vraag aan Tjeenk Willink: of hij ook rekening heeft gehouden met een scenario waarin Mark Rutte niet opnieuw premier wordt. De SP heeft kabinetsdeelname onder Rutte inmiddels uitgesloten.
Het debat wordt hervat. CDA-fractieleider Wopke Hoekstra is de volgende spreker. Hij heeft zich tot dusver afzijdig gehouden in het debat, maar weet de ogen op zich gericht. Zijn partijgenoot Pieter Omtzigt zit overwerkt thuis en zou geen heil zien in kabinetsdeelname onder - opnieuw - Mark Rutte.
Hoekstra brengt in herinnering dat het alweer acht weken geleden is dat er verkiezingen waren en dat er grote opgaven liggen voor een nieuw kabinet. ,,Het formatieproces is tot nu toe niet met de snelheid van het licht gegaan." Volgens hem zijn VVD en D66 aan zet en spreekt van een 'derdekans-project'. ,,We hebben een verantwoordelijkheid om problemen aan te pakken en niet te veel met onszelf bezig te zijn."
Hoekstra's stem klinkt gebroken. Hij stelt dat hij de volgende keer voorafgaand aan het debat 'wat minder moet schreeuwen tegen de kinderen'.
Debat wordt nu gepauzeerd tot 14.15 uur.
Wilders voorspelt 'waar dit toe gaat leiden'. ,,Het is allemaal al bekokstoofd. Er komt gewoon een kabinet Rutte-4. Met VVD, D66 en CDA en waarbij ChristenUnie wordt vervangen door PvdA of misschien zelfs GroenLinks. Een rampenkabinet dus."
Het woord is nu aan PVV-leider Geert Wilders. Hij heeft al duidelijk gemaakt dat hij één doel heeft: voorkomen dat Rutte weer premier wordt. ,,Hij is ongeschikt. Zijn geheugen verdwijnt als hij in de problemen komt. Het gaat Rutte altijd maar om één ding: in het Torentje blijven."
Kaag maant vooral verder te gaan met formatie en niet weer over Rutte te praten. ,,Er zijn acht moeilijke weken verstreken, weken die ten koste zijn gegaan van mensen in land. Mensen willen weten: wat gaan ze voor mij doen? Wat gaan ze voor mijn kinderen doen?"
Kaag komt nu met haar motie (samen met Rutte) om Mariëtte Hamer aan te stellen als informateur. Die moet dan bij partijen de thema's uitvragen die kunnen neerslaan in een regeerakkoord op hoofdlijnen. Kaag en Rutte willen dat Hamer voor 6 juni verslag uitbrengt aan de Tweede Kamer.
Kaag roept op tot matiging en kalmte in de politiek, zoals Tjeenk Willink ook schreef in zijn verslag. Ze onderbreekt haar betoog even, want het is een oproep aan de hele Kamer en: ,,Meneer Rutte en meneer Hoekstra letten niet op."
Kaag wordt aangepakt: wat zijn haar woorden over nieuw leiderschap waard als ze straks weer met Rutte in een kabinet gaat. Maar de D66-leider hamert er steeds weer op: ,,Het gaat om de inhoud hier." Ze 'weet nog helemaal niet' wie met wie uiteindelijk in een kabinet zal stappen.
Farid Azarkan (Denk) vraagt waarom Kaag 'bij Rutte op schoot gaat zitten'. Kaag noemt dat een opmerking die 'ongepast is' en 'tamelijk seksistisch'. ,,Het zou fijn zijn als we vandaag over de inhoud en de mogelijke keuzes zouden kunnen praten vandaag."
Kaag zegt dat een lunch niet betekent dat 'D66 gaat regeren' met de VVD, of dat 'Rutte daarin een rol gaat hebben'. ,,De mensen in het land doen vragen dat we onze verantwoordelijkheid nemen. Dat we iets gaan doen."
Wilders wijst erop dat Kaag en Rutte een lunch hebben gehad in het Catshuis. Kaag zegt dat daar niets achter zit. ,,Ik drink ook koffie met Klaver en Ploumen. Als we daar achterdochtig over gaan doen..."
Wilders valt Kaag aan. ,,U was toch klaar met meneer Rutte?", zegt hij over het debat van 1 april, toen Rutte over Pieter Omtzigt bleek te hebben gesproken en Kaag kritisch was. ,,Wat is er in de tussentijd gebeurd? Want het verschil is groot." Kaag zegt dat ze Rutte's gedrag (rond Omtzigt) heeft afgekeurd. ,,Maar we hebben daarna ook geconstateerd dat we er een streep onder zouden zetten."
Kaag (D66) merkt op dat de Tweede Kamer het 'veel over zichzelf heeft gehad'. Over de 'bestuursstijl', maar 'besturen is een middel', zegt ze. Volgens haar moet het nu weer meer over kansenongelijkheid, onderwijs, klimaat en woningtekorten gaan. ,,Acht weken na de verkiezingen moeten we daar nu echt over gaan praten. De problemen zijn te groot om te dralen."
Met de oproep aan zijn collega's om zelf ook met ideeën te komen beëindigt Rutte zijn bijdrage. Het woord is nu aan D66-fractievoorzitter Sigrid Kaag.
JA21-leider Joost Eerdmans proeft de nieren van Rutte. Met welke instelling hij in dit debat staat en of de VVD haar keuze al heeft bepaald en met linkse partijen in zee wil. Rutte zei eerder immers nog een voorkeur te hebben voor JA21.
Rutte zegt dat hij 'hier niet amechtig' staat om het vertrouwen terug te winnen. Hij spreekt nu geen coalitievoorkeur uit. De keuze voor SER-voorzitter - en prominent PvdA-lid - Mariëtte Hamer als informateur moet volgens hem niet worden gezien als een teken dat de VVD over links wil.
Rutte zet na alle interrupties door zijn collega's nu het gas erop. Hij houdt onder meer een pleidooi voor 'meer vergevingsgezindheid als er fouten worden gemaakt'. Volgens hem is dat noodzakelijk om de nieuwe bestuurscultuur ook waar te kunnen maken.
Uitgedaagd door Liane den Haan (Fractie Den Haan) gaat Rutte nu in op het verslag van informateur Tjeenk Willink. Rutte is het eens met het voorstel om vanuit de inhoud verder te formeren en te streven naar een beknopt regeerakkoord op hoofdlijnen. Het kabinet kan dan vervolgens met concrete voorstellen komen.
Rutte stelt zich voor dat ministers hiervoor op vrijdag 'elkaar de hersens inslaan in vriendschappelijke sfeer'. In de Kamer kan dan volop de discussie worden gevoerd en de voorstellen worden aangepast.
BIJ1-leider Sylvana Simons bemerkt bij Rutte vooral trots op wat hij heeft bereikt en mist de erkenning dat er ook mensen de dupe zijn geworden van zijn beleid.
Rutte stelt dat niet alles goed is gegaan en dat een volgend kabinet, of dat nu wordt geleid door hemzelf of door iemand anders, fouten zal maken. Hij daagt haar uit: ,,Stap uit de rol van commentator op mij. Kom met eigen ideeën."
Die opmerking schiet Simons in het verkeerde keelgat. Zij benadrukt dat het haar opdracht als Kamerlid is om de regering ter controleren.
Caroline van der Plas (BBB) vindt dat het debat te veel vervalt in details. Zij wil het hebben over de motie die Kaag en Rutte hebben aangekondigd, waarin naar verwachting zal staan dat Mariëtte Hamer de nieuwe informateur wordt.
Kaag zegt bereid te zijn de strekking van die motie alvast te delen, ook al is die nog niet ingediend. Volgens Kaag is het logisch dat zij PVV-leider Wilders afgelopen dagen niet heeft gepolst. Dat zou toch geen zin hebben gehad, meent zij. ,,Ik heb de heer Wilders eerder één of twee keer gebeld, maar zijn antwoord is steeds dat hij nieuwe verkiezingen wil." Dat wil D66 - gesteund door een meerderheid- niet.
Jesse Klaver van GroenLinks ziet een 'meer ontspannen' Rutte dan tijdens eerdere debatten, waarin hij het moeilijker had. Hij vindt echter dat Rutte te makkelijk wegloopt van zijn verantwoordelijkheid voor het kabinetsbeleid van de afgelopen jaren. ,,We hebben de uitvoering met een onmogelijke taak opgezadeld."
Rutte is het met dat laatste niet eens. Ja, er zijn grote vraagstukken, en er moet geïnvesteerd worden, maar niet gereorganiseerd. ,,De olifant moet gaan dansen en geen boertje laten."
Klaver beaamt dat. Hij benadrukt dat budgetten echter tekortschieten, bijvoorbeeld voor de sociale advocatuur. ,,Het gaat mij erom dat we constateren dat er de afgelopen tien jaar sterk is bezuinigd." Hij wil dat Rutte erkent dat er daardoor dingen fout zijn gegaan.
Rutte gaat daar niet helemaal in mee. Er blijft volgens hem een politiek verschil tussen links en rechts over de vraag of extra geld de beste oplossing voor een probleem is. ,,We moeten wel houdbare overheidsfinanciën houden in Nederland." Volgens Rutte zal CDA-leider - en demissionair minister van Financiën - dat met hem eens zijn. Die zit instemmend te knikken.
PvdA-leider Lilianne Ploumen vindt dat er meer geld naar de sociale advocatuur moet. Rutte spreekt 'mooie woorden' over 'toegang tot het recht', maar houdt de hand op de knip. Ze wil 'boter bij de vis, want anders zijn die mooie praatjes gewoon niks waard'.
Rutte stelt dat de sociale advocatuur er juist geld bij heeft gekregen en internationaal bezien al heel goed gefinancierd is. Nederland hoort zelfs bij de top-4, stelt hij. Volgens hem is geld erbij niet altijd het juiste antwoord voor problemen. Volgens hem is het ook belangrijk om te voorkomen dat mensen zich genoodzaakt zien om naar de rechter te stappen. Tegelijkertijd wil hij niet uitsluiten dat extra geld ook nodig kan zijn.
Marijnissen houdt Rutte voor dat niet alleen de bestuurscultuur een probleem is, maar ook het 'neoliberale beleid' van de kabinetten-Rutte. Zij vindt dat hij de discussie verengd en daarmee te kort doet.
Rutte erkent dat ook inhoudelijke keuzes hebben bijgedragen aan problemen, zoals bijvoorbeeld met het toeslagensysteem. ,,Ik kan voor 90 procent meegaan in het verhaal van mevrouw Marijnissen." Maar bij het 'label neo-liberalisme' voelt hij zich niet thuis: dat is een jas 'die mij niet past'.
Marijnissen (SP) wil weten wanneer Rutte voor het eerst aan zijn nieuwe ideeën is gekomen, voor of pas nadát hij zelf in de problemen kwam vanwege de toeslagenaffaire.
Rutte beweert dat hij al langer aan het nadenken is. Het vernietigende rapport over de kinderopvangtoeslag was volgens hem wel een breekpunt.
Marijnissen stelt dat Rutte vaak pas met mooie vergezichten komt 'op het moment dat hij gevloerd dreigt te worden'. Zij zegt niet eerder iets vernomen te hebben van Ruttes voornemen om de bestuurscultuur te veranderen. ,,Hoe geloofwaardig is dat dan?"
Rutte wil een club van '50 tot 100 mensen tussen Kamer en kabinet' die problemen oppakt van mensen die er bij uitvoeringsorganisaties als UWV en DUO niet doorheen komen of niet worden geholpen. Volgens hem bouwt de politiek vaak 'grote roze olifanten die vaak alleen maar een boertje laten', maar wordt de menselijke maat dikwijls uit het oog verloren.
Gert-Jan Segers van de ChristenUnie wil weten 'hoe diep' de ideeën bij Rutte zitten, vooral als het gaat over de versterking van de uitvoering. ,,Heel diep", zegt Rutte. Hij heeft daar ook veel over gesproken met Tjeenk Willink, die volgens hem 'echt een tovenaar is'. Rutte stelt dat het grote debat weer plaats moet vinden in het Tweede Kamer en dat de ministerraden veel langer duren.
Rutte zegt 'qua cultuur' terug te willen naar de tijd van het kabinet-Den Uyl. Dat kabinet stond bekend om zijn ellenlange ministerraden, regelmatig tot na middernacht, waarin bewindslieden felle discussies voerden.
Rutte zegt dat zijn bestuursstijl, gericht op goede sfeer, controle en altijd zoekend naar het compromis, niet eenvoudig te veranderen zal zijn. ,,Daar heb ik uw hulp bij nodig."
Volgens Rutte is zijn bestuursstijl er debet aan geweest dat er in de Tweede Kamer weinig discussie is en de uitkomst vaak al bij voorbaat vast staat. ,,Mijn manier van besturen heeft afgedaan aan het benoemen van verschillen."
Tegelijkertijd vindt hij het logisch om politieke zaken af te stemmen met collega's. Dat moet volgens hem mogelijk blijven, ook in een nieuwe bestuurscultuur. Daarnaast roept hij collega's opnieuw zelf met ideeën te komen en niet 'langs de zijlijn' te blijven roepen. ,,Draag eraan bij. Dit is niet alleen een verantwoordelijkheid voor mij."
,,Als u niet in de problemen was gekomen, had ik u nooit gehoord over een andere bestuursstijl", zegt Wilders. Hij hekelt mediaberichten waaruit blijkt dat Rutte zijn optreden bij Nieuwsuur voorbesprak met GroenLinks en PvdA. Dat geeft volgens Wilders aan dat Rutte nog niks is veranderd.
Rutte erkent dat het debat over bestuursstijl nu niet zo heftig zou zijn gevoerd als niet was uitgekomen dat Rutte eerder heeft gesproken over een 'functie elders' voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt.
Volgens Wilders ontbreekt het Rutte aan zelfreflectie en zou hij in de spiegel moeten kijken. Dan zou hij de grote roze olifant in de kamer zien: 'U bent de kern van het probleem. Zolang u dat niet ziet, verandert er niets."
Lilian Marijnissen (SP) geeft nog niet op. Dat sommige partijen wel zijn gepolst maar bijvoorbeeld de SP niet, bewijst volgens haar dat - alle mooie woorden van Rutte ten spijt - er niks verandert aan de cultuur van overleg in de achterkamertjes.
Rutte werpt tegen dat Kamerleden altijd voor of tijdens een debat steun zoeken voor moties. Het is volgens hem niet terecht dat die werkwijze nu verdacht wordt gemaakt.
DENK-fractieleider Farid Azarkan wil weten 'of dit nou de nieuwe bestuurscultuur' van Rutte is. De VVD-leider kaatst terug. Volgens hem moeten andere fractieleiders hun 'bellen cognac' aan de kant zetten en net als hij voorstellen doen voor zo'n nieuwe cultuur.
Hij vervolgt dat de motie van D66-leider Sigrid Kaag en hemzelf niet gaat over dat Rutte opnieuw premier wordt in een volgend kabinet. Volgens Rutte kan de uitkomst ook nog zijn dat hij in de oppositiebankjes plaatsneemt. Hij houdt staande dat de motie niets meer behelst dan gevolg geven aan de conclusies van scheidend informateur Tjeenk Willink: vanuit de inhoud het formatiegesprek voeren en pas daarna kijken welke partijen zouden kunnen aanschuiven.
Voorzitter Bergkamp grijpt in. Zij herhaalt dat het doel van het debat is om een informateur te benoemen en een opdracht vast te stellen. Dat hierover achter de schermen vooraf wordt gesproken, 'gesondeerd wordt', is volgens haar 'gebruikelijk'.
Rutte kondigt meteen een gezamenlijke motie aan namens VVD en D66. Daarin zal ook een naam staan. ,,Er gebeurt hier volgens mij niets vreemds." Volgens Wilders 'kunnen we dan beter stoppen'. ,,De uitkomst staat bij voorbaat al vast", stelt hij. Hij spreekt van een 'farce'.
Rutte vindt dat 'onzin' en zegt dat het gebruikelijk is dat de grootste partijen met een dergelijke motie komen. ,,Wat Wilders hier doet, de indruk wekken dat wat hier gebeurt ondemocratisch is, is niet juist."
Volgens Wilders gaat het hem niet om de procedure, maar dat er al iets 'bekokstoofd is'. ,,We staan hier voor aap. We kunnen beter naar huis gaan."
Dit debat heeft als doel een nieuwe informateur aan te wijzen en een opdracht vast te stellen, zegt Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Gisteren werd al bekend dat SER-voorzitter Mariëtte Hamer het stokje van Tjeenk Willink overneemt.
JA21-voorzitter Joost Eerdmans maakt meteen een punt van orde: hij zegt dat hij van niets weet en wil opheldering. ,,Blijkbaar is er een naam gedeeld. Het is toch bizar dat daar al overleg over is geweest?" Ook PVV-leider Geert Wilders voelt zich buitengesloten: partijen hebben volgens hem een informatieachterstand. ,,Wij staan in ons hemd."
Bergkamp wil echter eerst het debat door laten gaan. Ze snapt de vragen, maar wil dat die aan de orde komen in het debat.