Een grote meerderheid van de Tweede Kamer steunt het voorstel van Kaag en Rutte om Mariëtte Hamer tot nieuwe informateur te benoemen. Zij moet uitzoeken welke partijen over een coalitieakkoord zouden kunnen gaan onderhandelen. Hamer krijgt hiervoor tot 6 juni de tijd.
De motie krijgt steun van GroenLinks, Volt, PvdA, fractie-Den Haan, D66, ChristenUnie, VVD, SGP en CDA. Samen zijn deze partijen goed voor 102 van de 150 zetels.
Ook de motie van Hoekstra over een nieuw sociaal contract wordt met grote meerderheid aangenomen. Daarmee komt een einde aan het debat en aan dit liveblog.
Het debat wordt nu geschorst tot 17.00 uur. Dan wordt er gestemd over de ingediende moties.
Het debat loopt ten einde. Een aantal fractieleiders dient nog een motie in. Zo wil CDA-leider Wopke Hoekstra dat de Kamer nog eens uitspreekt dat er een nieuw sociaal contract moet komen, met meer dualisme en meer oog voor de uitvoering. Dat lijkt een duidelijk gebaar naar 'Enschede', waar partijgenoot Pieter Omtzigt overwerkt thuis zit. Die schreef eerder een boek waarin hij een pleidooi houdt voor zo'n 'nieuw sociaal contract'.
De informateur heeft 'ongemak' gevoeld over de Haagse soul searching die hij de afgelopen weken heeft waargenomen. Hij vroeg zich daarbij af hoe dit zou overkomen in het land.
Hij benadrukt dat dit echt zijn laatste kunstje als informateur is geweest, ook al suggereerde Rutte in zijn bijdrage nog dat we Tjeenk Willink nog wel eens terug gaan zien.
Tjeenk Willink waarschuwt dat het wantrouwen en soms cynisme bij uitvoeringsdiensten tegenover de politiek groot is en het aanzien van de politiek schaadt. Organisaties worden volgens hem te veel als machines gezien. De medewerkers moeten volgens hem worden erkend als mensen van vlees en bloed die hun werk naar eer en geweten doen. Dat is een opdracht voor de Kamer, stelt hij.
Tjeenk Willink heeft alle fractieleiders gevraagd naar suggesties voor een nieuwe informateur. Niet iedereen had een naam paraat, stelt hij. Wel kwam een aantal met Mariëtte Hamer op de proppen.
Tjeenk Willink deelt het optimisme dat de formatie nu voortvarend ter hand moet worden genomen. Veel partijen vinden immers dat er al veel tijd verloren is gegaan. Acht weken geleden ging Nederland naar de stembus en sindsdien zijn er nauwelijks stappen gezet. Toch waarschuwt Tjeenk Willink dat het weleens tegen kan vallen. ,,Ik heb enige ervaring om te zeggen dat het niet snel zal wezen."
Eerder stelde Lilian Marijnissen (SP) de vraag of Tjeenk Willink ook scenario's had onderzocht waar Mark Rutte niet in voorkwam. Volgens de scheidend informateur heeft hij geen enkel scenario onderzocht en is hij 'scrupuloos' te werk gegaan.
Tjeenk Willink stelde eerder vast dat drie partijen samenwerking met Rutte uitsluiten en nog drie andere die samenwerking niet geloofwaardig achteren. ,,De rest deed dat niet", merkt hij op.
De vraag of er nú vertrouwen was in Rutte lag niet voor, zegt Tjeenk Willink. Wel de vraag of dat vertrouwen teruggewonnen kon worden.
Tjeenk Willink vindt het jammer dat hij zich moet beperken tot het beantwoorden van het geringe aantal vragen die aan hem zijn gesteld. Aan het einde zal hij echter de ruimte nemen om toch nog een paar opmerkingen te maken.
Het eerste deel van het debat zit er op. Herman Tjeenk Willink zal zo de vragen die hem zijn gesteld gaan beantwoorden.
Sylvana Simons (Bij1) houdt de Kamerleden haar verkiezingsslogan voor: ,,Beken kleur." Ofwel: maak duidelijk dat je niets meer te maken wilt hebben met de VVD zolang Rutte daar leider van is.
Caroline van der plas (BBB) zegt dat ze 'pop-up' ministeries wil, die korte tijd op een groot maatschappelijk probleem duiken en het proberen op te lossen. Ze heeft dat ook geopperd tegen Tjeenk Willink, maar dat idee kreeg geen vleugels.
Liane den Haan -van de fractie-Den Haan, niet langer 50Plus- heeft haar maidenspeech vandaag. Ze houdt een daarom wat persoonlijker beschouwing. Al is ze niet langer deel van 50Plus, haar verhaal is uiteraard nog vooral een pleidooi voor ouderen. ,,Om in Nederland goed ouder te worden", zegt ze.
Rutte komt uit zijn stoel en wil weten wat Azarkan dan veranderd wil hebben aan de bestuurscultuur. ,,Want u komt niet verder dan: Rutte moet weg. Ja, was het maar zo simpel. Als ik u vraag welke ideeën u dan heeft, dan kijk ik in een peilloze diepte, dan komt er niks."
Teleurgesteld stelt Farid Azarkan (Denk) dat Rutte 'het voor elkaar heeft', volgens hem stevent de formatie af op een kabinet met de VVD'er aan het roer. ,,Terwijl hij de Tweede Kamer ziet als een obstakel van de macht." Azarkan zegt dat alleen Kaag verandering ziet bij Rutte, terwijl niemand anders iets waarneemt. Hij noemt haar de 'Jomanda van het Binnenhof'.
Nestor Kees van der Staaij (SGP) merkt op dat de oude informateur doorgaans met een naam van diens opvolger komt, terwijl Rutte en Kaag nu Hamer naar voren hebben geschoven, misschien dat dit wrevel heeft gewekt, suggereert hij.
Joost Eerdmans van JA21 vindt dat Tjeenk Willink te gemakkelijk suggereert dat Rutte opnieuw premier zou kunnen worden en het vertrouwen kan herwinnen. Volgens hem is daarvoor nodig dat Rutte zijn fouten erkent, oprecht schuldbesef heeft en laat zien dat hij zijn les heeft geleerd. Daar heeft hij nog niks van gezien, meent Eerdmans.
JA21 verzet zich ook tegen het feit dat partijen als Volt, BIJ1 en DENK samenwerking met zijn partij uitsluiten.
Volt-leider Laurens Dassen houdt vandaag zijn maidenspeech. Hij benadrukt het belang van Europese samenwerking en roept toekomstige regeringspartijen op een visie over Europa te formuleren.
ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers stelt dat Nederland in een vertrouwenscrisis zit. Een nieuwe regering moet er 'voor het volk' zijn. ,,We maken met goede bedoelingen het leven steeds ingewikkelder door hier in de Kamer verzonnen regelingen." Hij zegt dat het rapport van Tjeenk Willink, met kritische noten over een afrekencultuur, de Kamer aan het denken moet zetten.
De voorstellen van Tjeenk Willink om verder te gaan met de formatie steunt hij. De ChristenUnie is bereid vanuit de Kamer zijn verantwoordelijkheid te nemen, stelt hij.
Opvallend: Segers spreekt met geen woord over de persoon van Rutte. Eerder zei hij nog dat zijn partij niet zal toetreden in een vierde kabinet onder leiding van de VVD-leider.
Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) blijft er op hameren: waarom zouden anderen Mark Rutte nog vertrouwen? ,,Iemand die niet uit zichzelf de grondwet respecteert. Een premier moet iemand zijn die de waarheid spreekt, niet iemand die politieke belangen dient of iemand die de langstzittende premier van Nederland wil worden." Ouwehand zegt te willen spreken over inhoud, maar wil dat 'alleen doen' met partijen die 'de rechtsstaat respecteren'. Ergo: niet met Rutte.
Baudet doet nu alsnog zijn verhaal. Hij wil een serie aan stemmingen waaruit blijkt hoe de Tweede Kamer over 'zaken denkt'. En dan aan de hand experts beleid op maken. In de Kamer is daar geen steun voor.
Het ging erover dat Baudet mogelijk besmet is (geweest) met corona. Hij begint zijn betoog met te zeggen dat hij 'voor zover ik weet, geen corona heb'. ,,Wat is hier in vredesnaam aan de hand?", vraagt Jesse Klaver. Voorzitter Bergkamp zegt dat ze daarover navraag heeft gedaan bij Forum, maar Baudet zegt dat hij niet weet of hij besmet is geweest. Hij wil verder met zijn verhaal. ,,Ik voel me kiplekker."
Thierry Baudet (FvD) begint zijn betoog, maar wordt onderbroken door voorzitter Vera Bergkamp. Ze wil overleg met Baudet en collega Wybren van Haga.
Jesse Klaver wordt gevraagd naar of hij Rutte vertrouwt, maar in het antwoord somt hij vooral op dat hij op het gebied van klimaat en stikstof meer gedaan wil krijgen. ,,Daar zijn eigenlijk geen politieke keuzes gemaakt."
Rutte stelt nu een vraag aan Klaver - hiervoor al aan Ploumen. In ieder geval een teken dat hij van hun twee partijen wil weten hoe ze over de bestuurscultuur denken en over andere onderwerpen in de formatie.
GroenLinks-leider Jesse Klaver trapt af: ,,We zijn zo erg bezig geweest met elkaar de afgelopen weken. En of Mark Rutte een ander mens wordt. Spoiler alert: ik denk het niet. Het geloof of Mark Rutte nog ander mens kan worden is bij mij beperkt. Gaat erom dat je inhoudelijk wat kunt veranderen." Hij hekelt wel de bestuurscultuur waarin de 'rode loper' wordt uitgerold als coalitiepartijen iets willen van oppositiepartijen om tot een meerderheid te komen. Maar dat er niet wordt geluisterd naar oppositie als ze niet welgevallige kritiek hebben.
PvdA-leider Lilianne Ploumen kan zich vinden in het eindrapport van Tjeenk Willink. De ideeën over een nieuwe bestuurscultuur spreken haar aan, maar ze vindt dat er ook oplossingen moeten komen voor het te veel aan flexbanen, het woningtekort en problemen in het onderwijs.
VVD-leider Rutte daagt haar uit om ook zelf met ideeën te komen die bijdragen aan een nieuwe bestuurscultuur. Ze verwijst naar het verkiezingsprogramma van de PvdA en noemt de voorstellen van Rutte zelf 'onder de maat' en is het vertrouwen in Rutte 'niet hersteld'.
SP-leider Lilian Marijnissen verzet zich tegen het idee dat het antwoord op de toeslagenaffaire vooral een nieuwe bestuurscultuur zou vereisen. Zij meent dat het debat ten onrechte wordt 'verengd' en dat er meer werk aan de winkel is. Het beleid moet anders, stelt zij.
Marijnissen heeft nog wel een vraag aan Tjeenk Willink: of hij ook rekening heeft gehouden met een scenario waarin Mark Rutte niet opnieuw premier wordt. De SP heeft kabinetsdeelname onder Rutte inmiddels uitgesloten.
Het debat wordt hervat. CDA-fractieleider Wopke Hoekstra is de volgende spreker. Hij heeft zich tot dusver afzijdig gehouden in het debat, maar weet de ogen op zich gericht. Zijn partijgenoot Pieter Omtzigt zit overwerkt thuis en zou geen heil zien in kabinetsdeelname onder - opnieuw - Mark Rutte.
Hoekstra brengt in herinnering dat het alweer acht weken geleden is dat er verkiezingen waren en dat er grote opgaven liggen voor een nieuw kabinet. ,,Het formatieproces is tot nu toe niet met de snelheid van het licht gegaan." Volgens hem zijn VVD en D66 aan zet en spreekt van een 'derdekans-project'. ,,We hebben een verantwoordelijkheid om problemen aan te pakken en niet te veel met onszelf bezig te zijn."
Hoekstra's stem klinkt gebroken. Hij stelt dat hij de volgende keer voorafgaand aan het debat 'wat minder moet schreeuwen tegen de kinderen'.
Debat wordt nu gepauzeerd tot 14.15 uur.
Wilders voorspelt 'waar dit toe gaat leiden'. ,,Het is allemaal al bekokstoofd. Er komt gewoon een kabinet Rutte-4. Met VVD, D66 en CDA en waarbij ChristenUnie wordt vervangen door PvdA of misschien zelfs GroenLinks. Een rampenkabinet dus."
Het woord is nu aan PVV-leider Geert Wilders. Hij heeft al duidelijk gemaakt dat hij één doel heeft: voorkomen dat Rutte weer premier wordt. ,,Hij is ongeschikt. Zijn geheugen verdwijnt als hij in de problemen komt. Het gaat Rutte altijd maar om één ding: in het Torentje blijven."
Kaag maant vooral verder te gaan met formatie en niet weer over Rutte te praten. ,,Er zijn acht moeilijke weken verstreken, weken die ten koste zijn gegaan van mensen in land. Mensen willen weten: wat gaan ze voor mij doen? Wat gaan ze voor mijn kinderen doen?"
© AD — Motie Kaag/Rutte over Hamer Kaag komt nu met haar motie (samen met Rutte) om Mariëtte Hamer aan te stellen als informateur. Die moet dan bij partijen de thema's uitvragen die kunnen neerslaan in een regeerakkoord op hoofdlijnen. Kaag en Rutte willen dat Hamer voor 6 juni verslag uitbrengt aan de Tweede Kamer.
Kaag roept op tot matiging en kalmte in de politiek, zoals Tjeenk Willink ook schreef in zijn verslag. Ze onderbreekt haar betoog even, want het is een oproep aan de hele Kamer en: ,,Meneer Rutte en meneer Hoekstra letten niet op."
Kaag wordt aangepakt: wat zijn haar woorden over nieuw leiderschap waard als ze straks weer met Rutte in een kabinet gaat. Maar de D66-leider hamert er steeds weer op: ,,Het gaat om de inhoud hier." Ze 'weet nog helemaal niet' wie met wie uiteindelijk in een kabinet zal stappen.
Farid Azarkan (Denk) vraagt waarom Kaag 'bij Rutte op schoot gaat zitten'. Kaag noemt dat een opmerking die 'ongepast is' en 'tamelijk seksistisch'. ,,Het zou fijn zijn als we vandaag over de inhoud en de mogelijke keuzes zouden kunnen praten vandaag."
Kaag zegt dat een lunch niet betekent dat 'D66 gaat regeren' met de VVD, of dat 'Rutte daarin een rol gaat hebben'. ,,De mensen in het land doen vragen dat we onze verantwoordelijkheid nemen. Dat we iets gaan doen."
Wilders wijst erop dat Kaag en Rutte een lunch hebben gehad in het Catshuis. Kaag zegt dat daar niets achter zit. ,,Ik drink ook koffie met Klaver en Ploumen. Als we daar achterdochtig over gaan doen..."
Wilders valt Kaag aan. ,,U was toch klaar met meneer Rutte?", zegt hij over het debat van 1 april, toen Rutte over Pieter Omtzigt bleek te hebben gesproken en Kaag kritisch was. ,,Wat is er in de tussentijd gebeurd? Want het verschil is groot." Kaag zegt dat ze Rutte's gedrag (rond Omtzigt) heeft afgekeurd. ,,Maar we hebben daarna ook geconstateerd dat we er een streep onder zouden zetten."
