Ter afsluiting: in deze podcast vertellen verslaggevers Koen Voskuil en Tonny van der Mee over de verslaggeving in het gevoelige 'MH17-dossier'.
De rechtbank gaat zich beraden op de verzoeken en schorst voor nu de zitting. Op maandag 23 maart wordt het proces hervat. Daarmee is de behandeling voor vandaag klaar en dit liveblog ook. Dank voor het volgen.
De advocaten van de nabestaanden protesteren dat het strafdossier hen momenteel wordt onthouden. Met zo'n omvangrijk dossier wordt het voor de nabestaanden onmogelijk om de inhoudelijke behandeling te volgen, is de redenatie.
OM herhaalt dat het van belang is dat nabestaanden informatie uit procesdossier krijgen, maar stellen dat het ook in hun belang is dat dat pas gebeurt na de inhoudelijke behandeling. ,,Wat ons betreft staat niet ter discussie dat nabestaanden goed geïnformeerd moeten worden. De vraag is wanneer." Wat het OM betreft wordt daar in juni naar gekeken.
Ondertussen gaat de zaak hier weer verder. OM gaat nu reageren verzoeken van nabestaanden en advocaten.
Nabestaanden van de MH17-ramp waren (blij) verrast met de harde stellingname van het Openbaar Ministerie tegen Rusland vandaag.
Zitting wordt geschorst tot 15.45 uur. OM gaat nadenken over verschillende verzoeken van de nabestaanden.
Advocaat van de nabestaanden verzoeken, via de rechtbank, tijdig inzage te krijgen in het onderzoeksdossier van het OM. ,,Om zo zelf te kunnen lezen wat er precies gebeurd is die dag", zegt één van hun advocaten. Maar ook om zich voor te kunnen bereiden op hun spreekrecht en op het indienen van een eis tot schadevergoeding.
Het OM stelde vanochtend nabestaanden ruim inzage te willen geven, maar dat wel pas na de inhoudelijke behandeling van de zaak (in 2021). Anders zou de kans te groot zijn dat sommige stukken al te vroeg uitlekken.
Advocaat Boudewijn van Eijck: ,,Het OM vaart scherp aan de wind met haar uitlatingen over de veiligheid van de getuigen. Dat doet ze voor het oog van internationale media. En als de Russische Federatie structureel misleidende informatie verspreid? Waarom vraagt Nederland dan wel om medewerking van Rusland als het Nederland uitkomt? Zoals bij uitreiken van de tenlastelegging aan verdachten? "
© EPA — Advocaten Sabine ten Doesschate (m) en Boudewijn van Eijck (r) Advocate Sabine ten Doesschate: ,, We kunnen nu nog niets zeggen over de onderzoeksvragen die het OM heeft, we hebben nog te weinig kans gehad om het dossier van 36.000 pagina's bestuderen. En we zouden dan ook nog verhoor van cliënt moten voorbereiden? Laten weten of we een schouw van het wrak in Gilze-Rijen willen? En alternatieve scenario’s uit sluiten?" Dat lijkt de advocaat wat veel werk voor een te korte termijn.
We gaan weer verder. De twee advocaten van verdachte Poelatov mogen reageren op de uiteenzetting van het Openbaar Ministerie van vanochtend.
Het Openbaar Ministerie haalde vanochtend hard uit naar Rusland, dat zou getuigen bedreigen en een 'cynische campagne van desinformatie' voeren, meldde officier van justitie Dedy Woei-a-Tsoi
Voor wie de hele voordracht van het Openbaar Ministerie wil teruglezen, hij staat inmiddels online.
Het OM is klaar met zijn toelichting. De verdediging van Oleg Poelatov wil na de lunchpauze (tot 14.15 uur) reageren.
De nabestaanden hebben de rechtbank een brief gestuurd die ook nog wordt toegelicht vandaag.
Het OM beschrijft hoe de Russische inlichtingendienst GROe in oktober 2018 hackpogingen heeft gedaan om aan geheime JIT-informatie te komen. Dezelfde Russische inlichtingenofficier zou eerder de politie in Maleisië hebben geprobeerd te hacken.
Onlangs verschenen interne stukken uit het JIT-onderzoek op een Russisch-Nederlandse website. Het OM sluit niet uit dat die stukken zijn buitgemaakt tijdens een geslaagde hackpoging van de GROe.
In een resumé van deze ochtend spreekt het OM van een 'desinformatiecampagne' van de Russische overheid 'die tot op de dag van vandaag voortduurt.'
Volgens het OM waren de eerste berichten na het neerschieten, toen nog niet duidelijk was dat het om een passagiersvliegtuig ging, nog ongefilterd. Zo belde een persvoorlichter van de DNR met een fotograaf om te melden dat de strijdkrachten zojuist een militair vliegtuig hadden neergeschoten.
Toen duidelijk werd dat het om een Boeing met burgers ging, veranderde de berichtgeving. Rusland sprak eerst van een Oekraïens gevechtsvliegtuig dat de Boeing uit de lucht heeft geschoten. Later veranderde Rusland van stelling en zou het om een Oekraïense Bukraket gaan.
Een andere getuige, S27, zegt de Buk op 17 juli 2014 twee keer te hebben gezien. Bovendien gaf deze getuige beschrijvingen van de gezichten van de mensen die de Buk begeleidden. Het OM heeft hem in 2015 gehoord en wil dat nogmaals doen.
Getuige M58, een Russische vrijwilliger, stond ten tijde van de lancering op een kruispunt ten zuiden van Sniznje. Hij was er om het terrein te bewaken waar de Bukraket stond. M58 heeft in oktober 2019 bij de rechter-commissaris verklaard, waarin hij opmerkelijke dingen heeft gezegd. Volgens M58 was de Russische geheime dienst FSB aanwezig bij de lancering van de Bukraket die vlucht MH17 uit de lucht schoot. Bovendien waren er Russische militairen bij.
Omdat getuige M58 volgens het OM gevaar loopt, zijn er speciale maatregelen getroffen. Hij wordt voor zijn veiligheid verhoord zonder aanwezigheid van de verdediging.
Het OM wil andere getuigen, bijvoorbeeld S21 en S07, horen om de verklaringen van M58 te verifiëren.
Getuigen in het MH17-proces blijken te vrezen voor hun leven, ze zijn bang voor represailles uit Rusland. Daarom houdt het Openbaar Ministerie hun identiteit geheim.
Het OM wil nader onderzoek laten doen naar videobeelden van het transport van de Buk.
Het OM is in het bezit van zeven video's en drie foto's van de Buk-Telar, de lanceerinstallatie die werd vervoerd op 17 en 18 juli. Ook over deze video's is discussie ontstaan. Zo zou een video niet gemaakt zijn in Luhansk, maar volgens Rusland in een andere plaats.
Het OM weerspreekt dat en stelt dat Rusland bewijzen vervalst. Zo heeft Rusland beelden verstrekt die volgens het OM niet te rijmen waren met satellietbeelden van de European Space Agency en Google Earth. ,,Wie zelf beelden vervalst, is niet de aangewezen partij om authenticiteit van beelden te betwisten", aldus officier van justitie Dedy Woei-A-Tsoi.
,,We hebben onszelf de vraag gesteld hoe ver we moeten gaan met de validatie van beeldmateriaal. En hoe serieus we Russische beschuldigingen nog kunnen nemen na alle onwaarheden die Rusland heeft verkondigd", zegt Woei-A-Tsoi. ,,Toch menen we dat we deskundigenonderzoek kunnen laten doen naar vermeende manipulatie naar beelden."
Het Openbaar Ministerie bespreekt nu het deskundigenonderzoek van de tapgesprekken. Er is zo volledig mogelijk onderzoek gedaan naar de authenticiteit van de door de Oekraïense geheime dienst opgenomen telefoontjes van separatisten in de DNR.
Op internet zijn kritische rapporten, zoals een Maleisisch onderzoek naar de telefoongesprekken, waarin gesproken wordt over audio-manipulatie zoals knip- en plakwerk. Dat onderzoek is gedaan met op Youtube geplaatste gesprekken, die inderdaad op sommige plekken zijn ingekort. In het originele materiaal is dit niet het geval, aldus het OM.
OvJ Dedy Woei-A-Tsoi: ,,Onze voorlopige conclusie is dat dit rapport geen serieuze reden is om aan de authenticiteit van de tapgesprekken te twijfelen." Een deskundige van het NFI maakt ook gehakt van het rapport. ,,De resultaten uit dit rapport zijn niet relevant."
Het om vordert op dit moment geen nader onderzoek naar de tapgesprekken.
De rechtbank schorst tot 11.35 uur.
Het Openbaar Ministerie wil voortvarend te werk gaan in het MH17-proces, dat voor de nabestaanden een pijnlijke confrontatie is met hun verlies. Omdat internationale uitwisseling van gegevens vaak lange tijd duurt, vraagt het Openbaar Ministerie om snelheid, bijvoorbeeld bij het mogelijk maken van getuigenverhoren.
Verdachte Leonid Chartsjenko is voor het laatst gezien op een video van 20 december 2019, waarin hij het JIT-onderzoek in twijfel trekt. Volgens hem hadden de separatisten geen Buksysteem in handen.
Verdachte Igor Girkin heeft een verklaring afgelegd in Rusland. Daarin spreekt hij over een SU25-gevechtsvliegtuig dat op 17 juli 2014 zou zijn neergeschoten. Hij zou daarover zijn geïnformeerd tien minuten na de MH17-ramp. Het OM plaatst daar vraagtekens bij, omdat het erop lijkt dat vlucht MH17 het enige vliegtuig is dat die dag naar beneden is geschoten. ,,Deze verklaring schreeuwt om een nadere uitleg."
Verdachte Oleg Poelatov wordt als enige bijgestaan door advocaten. Als hij ervoor kiest om te verklaren in het MH17-proces, dan moet dat nu al in gang worden gezet, zegt het OM. Dat zou bijvoorbeeld kunnen in Rusland, via een rechter-commissaris aldaar.
Het OM herhaalt dat het verschillende pogingen heeft gedaan om de vier verdachten Girkin, Doebinski, Poelatov en Chartsjenko te benaderen. Alleen met Doebinski en Poelatov kreeg het OM contact, maar dat leidde vooralsnog niet tot een reactie. Daarom heeft het OM uitlatingen van de verdachten op sociale media opgenomen in het strafdossier.
De vier mogen tijdens het proces alsnog verklaren. ,,Dit dossier schreeuwt om een verklaring van de verdachten", aldus OvJ Thijs Berger.
Wat het Openbaar Ministerie betreft is het strafdossier klaar om inhoudelijk te worden behandeld. Voor alle beslissingen die de rechtbank moet nemen tegen deze vier verdachten, is volgens het OM voldoende informatie voorhanden.
Het dossier kan nog wel uitdijen als de verdediging van Poelatov bepaalde andere stukken opgenomen wil zien. Ook kunnen nog nieuwe getuigen opduiken. Verder gaat het onderzoek van het JIT nog steeds door. Tot slot lopen er procedures bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het OM sluit niet uit dat deze procedures ook nieuwe informatie opleveren. Kortom, het houdt de ontwikkelingen buiten de rechtszaal bij.
Getuigen in het MH17-proces zijn niet altijd veilig. Mensenrechtenorganisaties spreken van een schrikbewind in de DNR, zegt het OM. Ze spreken van geweld en foltering. ,,Tegen die achtergrond is het dus niet vreemd dat getuigen zich onveilig voelen", aldus OvJ Berger.
Getuige S24 vertelt bang te zijn dat hij geliquideerd wordt. Een andere getuige V9 wil niet dat zijn naam bekend wordt. Dan kan hij problemen krijgen. Hij is bang te worden opgepakt door speciale Russische diensten.
Het onderzoek van het JIT heeft duidelijke aanwijzingen dat de Russische inlichtingendiensten GROe en de FSB betrokken zijn bij de gewapende strijd in Oost Oekraïne. Volgens telefoongesprekken zou er groen licht zijn geweest uit Moskou om iemand te liquideren.
Ook is er volgens het OM bewijs dat de inlichtingendiensten hebben geprobeerd het onderzoek van het JIT te verstoren.
Het OM moet daarom zorgvuldig omgaan met de belangen van getuigen, zodat ze niet in gevaar worden gebracht. Van tientallen getuigen is daarom de identiteit afgeschermd.
Officier van justitie Thijs Berger vertelt hoe het OM beelden en video's van een Volvo-truck met oplegger, waarmee de Bukraket is vervoerd, heeft geverifieerd.
Nu gaat Berger in op alternatieve scenario's. Was het bijvoorbeeld mogelijk dat de Boeing van vlucht MH17 is gecrasht door een explosie van binnenuit, of door een aanval van een straaljager? Nee, zegt het OM. Er is forensisch bewijs dat het vliegtuig is geraakt met een Bukraket, en dat die is afgeschoten vanaf een veld in de Oost Oekraïense stad Pervomaiskyi.
Het Openbaar Ministerie heeft forensisch onderzoek gedaan naar de lichamen. Ook zijn de wrakstukken van MH17 onderzocht. De rechtbank gaat het gereconstrueerde MH17-wrak later schouwen. Verder heeft het OM honderden getuigen gesproken, telecomgegevens, satellietbeelden en radargegevens geanalyseerd.
Belangrijk zijn telefoongesprekken die zijn afgeluisterd door de Oekraïense geheime dienst. Die gesprekken moest het OM verifiëren aan de hand van andere bronnen. Soms bevestigden de deelnemers van het gesprek zelf dat zij het waren.
Het Openbaar Ministerie gaat vandaag in op vier thema's: de samenwerking in het Joint Investigation Team (JIT), de onderzoeksresultaten, alternatieve scenario's voor het neerstorten van MH17 en de veiligheid van getuigen.
Over het JIT: Nederland, Australië, België, Maleisië en Oekraïne deden allemaal strafrechtelijk onderzoek naar de ramp. In een JIT kunnen de landen efficiënt samenwerken en gegevens delen. Het komt niet in de plaats van de afzonderlijke strafrechtelijke onderzoeken.
De rechter-commissaris heeft een getuige gehoord die als bedreigde getuige is aangemerkt en anoniem mag blijven. Verdachte Oleg Poelatov heeft daar bezwaar tegen aangetekend. Dat bezwaar wordt nog behandeld.
Evert van Zijtveld, die bij de ramp twee kinderen verloor, zit vandaag in de zittingszaal. Hij vertelde vanochtend hoe hij naar het proces kijkt.
Dag twee van het MH17-proces is begonnen. Het Openbaar Ministerie bespreekt de stand van zaken in het onderzoek en denkt daarvoor 2,5 uur nodig te hebben.
Gisteren eindigde de dag met de advocaten van een van de verdachten, Oleg Poelatov. Zij stelden tegen tv-programma Nieuwsuur dat de Rus mogelijk nog via een videoverbinding gaat verklaren. De kans is klein dat hij naar Nederland komt. Er is een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de Rus. ,,Dat is geen stimulans om naar Nederland te komen", aldus advocaat Boudewijn van Eijck. De verdediging van Poelatov wordt betaald door een Russische stichting. Hoe die stichting aan het geld komt, weet Van Eijck niet.
De belangstelling voor het MH17-proces is vandaag minder dan op Dag 1. Geen straalwagens van buitenlandse tv-ploegen meer voor het rechtbankgebouw. Wel zitten er verschillende nabestaanden in de zaal.
In het Justitieel Complex Schiphol gaat vanaf 10 uur het MH17-proces verder. Dag 2 start met het Openbaar Ministerie dat inzage geeft in de stand van zaken van het onderzoek.
