Na een korte toelichting van het rechtsbijstandsteam dat de slachtoffers bijstaat, is de eerste dag van het MH17-proces ten einde gekomen. Morgen begint de rechtszaak om 10.00 uur. Dan komt de stand van zaken van het onderzoek aan de orde.
Bedankt voor het volgen.
Poelatovs advocaten moeten op 8 juni hun onderzoekswensen op tafel leggen.
De zitting wordt nu onderbroken tot 15.45 uur.
Poelatovs advocaat Van Eijck stelt de vraag waarom het niet sluiten van het luchtruim boven Oost Oekraïne nauwelijks onderwerp is geweest van het strafrechtelijk onderzoek. Volgens hem had dat wel gemoeten.
Drie dagen voor de ramp verhoogde Oekraïne de minimale vlieghoogte. De reden daarvoor werd niet gegeven, aldus Van Eijk. Oekraïne ging niet hoger dan ongeveer 7 kilometer. Rusland verhoogde de minimale vlieghoogte tot 16 kilometer in verband met militaire activiteiten.
Van Eijk noemt het een opzienbarende keuze om de beperkte sluiting van het luchtruim niet te onderzoeken. Hij kondigt aan hier uitvoerig op terug te komen.
De verdediging van Oleg Poelatov begrijpt dat de uitoefening van zijn recht kwetsend kan zijn voor de nabestaanden. Ten Doesschate: ,,We proberen rekening met hen te houden."
Zijn tweede advocaat Boudewijn van Eijck bespreekt nu onderzoekswensen van de verdediging. Hoewel de advocaten het grote dossier nog maar net in handen hebben, weten ze dat er veel onderzoekswensen zullen gaan volgen.
Oleg Poelatov voelt zich niet verantwoordelijk voor het neerhalen van MH17 of de gevolgen ervan, aldus advocaat Ten Doesschate. ,,Hij stelt dat hij er niets mee te maken heeft gehad. Daarom wil hij zich verdedigen."
Tot zover het openingswoord van het OM. Nu de verdediging van verdachte Oleg Poelatov. Advocaat Sabine ten Doesschate neemt het woord. Ze noemt de MH17-ramp ,,een schok" die ook zij zo heeft ervaren.
Over haar eigen rol: ,,Het recht op een eerlijke verdediging maakt dat een proces eerlijk verloopt. Anders is een proces niets waard." Ze waarschuwt dat de wens om een schuldige aan te wijzen ook ten koste kan gaan van de waarheidsvinding.
Dit strafproces gaat lang duren, zegt officier van justitie Ferdinandusse. ,,Maar zorgvuldigheid gaat boven snelheid."
Het OM heeft geprobeerd bij afwezigheid van de verdachten het eigen onderzoek kritisch te benaderen. Uitlatingen van de verdachten in de media heeft het OM in het strafdossier gevoegd, zodat hun standpunten zo goed mogelijk zijn meegenomen. Beschuldigingen van manipulatie van tapgesprekken heeft het OM laten onderzoeken door externe deskundigen. ,,Dat neemt niet weg dat de verdachten zelf het best in staat zijn hun kant van het verhaal toe te lichten. De mogelijkheden daartoe zijn legio."
Verschillende ex-separatisten, onder wie tankcommandant Igor Bezler, hebben inmiddels verklaard tegenover het JIT. Wie dat niet heeft gedaan, heeft er zelf voor gekozen, aldus het OM.
De identiteit van tientallen getuigen wordt geheim gehouden voor hun veiligheid.
De verdachten mogen zich niet verschuilen onder het oorlogsrecht, stelt het OM. Hier was geen sprake van een reguliere militaire operatie. Er werd niet gevochten onder de verantwoordelijkheid van een staat. De strijd van de DNR voldeed niet aan de eisen van het internationaal oorlogsrecht. Er zijn duizenden gevallen van plundering, marteling, gijzeling en het leggen van verboden landmijnen bekend. ,,Onze conclusie is dat de verdachten geen recht hebben op combattanten-immuniteit."
Kortom, de vier moeten volgens het OM als gewone burgers worden berecht.
Dat het neerhalen van vlucht MH17 mogelijk op een vergissing berustte, betekent volgens het OM nog niet dat moord niet kan worden bewezen. ,,Wie op straat een toevallige voorbijganger doodschiet, is net zo goed schuldig."
Het OM verwacht niet dat er in de nabije toekomst nieuwe verdachten bij zullen komen. Het JIT doet ondertussen nog extra onderzoek. Of dat in de toekomst tot andere verdachten leidt, zal moeten blijken.
Het OM gaat nu ook in op de rol van de Russen met de bijnamen Orion en Delfin, die een leidende rol zouden hebben gehad in de DNR. Orion kwam voor in afgeluisterde gesprekken over een Bukraket, maar onderzoek van het OM heeft uitgewezen dat hij over een andere Bukraket heeft gesproken. Deze raket werd van Rusland naar Oekraïne gebracht, maar is in brand gevlogen.
Delfin zou wel betrokken zijn bij het afvoeren van de Buk, maar dat is minder strafbaar. Het OM ziet Girkin, Doebinski, Poelatov en Chartsjenko daarom als de hoofdverdachten.
OM: ,,Het JIT heeft rekening gehouden met veel scenario's. Ook dat vlucht MH17 is neergestort door een explosie van binnenuit of door een aanval van een gevechtsvliegtuig." Na lang onderzoek kon worden vastgesteld dat de aanslag is gepleegd met een Bukraket van de 53ste Luchtafweerbrigade uit Rusland.
Hoe is het OM tot de vier verdachten gekomen? Veel verdachten die in de media zijn genoemd, vielen af. Zoals de Oekraïner Vladimir Tsemakh. Hij is wel als verdachte aangemerkt, maar tegen hem ligt nog te weinig bewijs.
Ten tweede noemt het OM tankcommandant Igor Bezler, die op de middag van de aanslag een telefoongesprek voerde. Vlak voor MH17 werd hem gemeld dat 'een vogeltje' zijn kant op vloog. Het OM heeft dit gesprek onderzocht, maar kon niet bewijzen dat dit telefoongesprek heeft bijgedragen aan de aanslag. Sterker, het telefoontje was zó kort voor de aanslag, dat het OM twijfelt of dit kan.
Volgens het OM kan de rechtbank voldoende vaststellen of de vier verdachten betrokken zijn geweest bij de aanslag op vlucht MH17.
Dat de verdachten niet aanwezig zijn, hoeft nog niet te betekenen dat ze hun straf ontlopen. ,,Wie vandaag ongrijpbaar lijkt, kan morgen misschien de rechtbank in de ogen kijken."
In deze rechtszaak wordt niet ingegaan op de vraag of autoriteiten deze aanslag konden voorkomen, bijvoorbeeld door het luchtruim af te sluiten. Dat sluit volgens het OM niet uit dat de daders verantwoordelijk zijn voor het afschieten van de raket.
Volgens het OM is de aanslag op MH17 anders dan vergelijkbare tragedies. De Bukraket had nooit in Oost Oekraïne mogen zijn of worden gebruikt. Daarom heeft het OM een 'morele en rechtsgeldige plicht' om de daders te veroordelen.
Het JIT onderzoekt nog de schuldvraag van de bemanningsleden van de Buk-Telar en de bevelslijn richting de Russische Federatie. Ondanks dit nadere onderzoek kan dit proces worden voortgezet, aldus het OM. ,,Een strafproces is niet een allesomvattende poging tot geschiedschrijving."
Het OM spreekt grote waardering uit voor alle politiemensen die de afgelopen jaren onderzoek deden. Officier van justitie Ferdinandusse spreekt van actieve tegenwerking door de Russische Federatie. ,,Dat het JIT toch heeft kunnen vaststellen wat er is gebeurd, verdient grote lof."
Het OM prijst ook de (burger-) journalisten die onderzoek naar de aanslag deden. ,,Het JIT heeft daar dankbaar gebruik van gemaakt. Dit dossier bewijst dat de waarheid zich niet laat toedekken."
Ward Ferdinandusse van het Openbaar Ministerie start zijn verhaal. Noemt het jongste slachtoffer van de ramp, een kind van 1 jaar oud. Noemt emotionele verhalen van nabestaanden. ,,Wij zijn ons ervan bewust dat dit proces wonden open rijt die niet snel helen. Alle emoties, hoe verschillend ook, zijn goed voorstelbaar."
Het OM probeert de nabestaanden uit alle landen zo goed mogelijk te informeren. ,,Wij staan hier voor alle slachtoffers, waar ze ook vandaan komen. Welke taal ze ook spreken"
De zitting wordt hervat. Vanmiddag zal eerst het Openbaar Ministerie het woord krijgen. Dan mag de verdediging van Oleg Poelatov wat zeggen.
Op de plek waar vlucht MH17 neerstortte in Oost-Oekraïne zijn, bij het herdenkingskruis, knuffels neergelegd.
Het lezen van de namen van de slachtoffers raakte de nabestaanden in de zaal. Direct gingen er zakdoekjes rond, net als glazen water om de emoties de baas te kunnen. Enkelen knepen elkaar even in de schouder. ,,Dit was erg indrukwekkend. Heel waardig," vatte Piet Ploeg, Voorzitter Stichting Vliegramp MH17, het samen.
Nu het proces is geschorst voor de lunch, is er tijd voor een podcast. Verslaggevers Koen Voskuil en Tonny van der Mee vertellen over de MH17-verdachten en over de pijn bij de nabestaanden.
De zitting wordt nu geschorst voor de lunch. We gaan verder om 13.30 uur.
Het Openbaar Ministerie had een kwartier nodig om alle namen van de passagiers van MH17 voor te lezen. Het geeft aan hoe groot de ramp is. In Breda wordt ondertussen bekend dat daar een woonhof wordt vernoemd naar de Nederlandse rechtsgeleerde en het voormalig PvdA-Eerste Kamerlid Willem Witteveen (5 mei 1952 - 17 juli 2014). Samen met zijn partner en dochter kwam Witteveen om bij de ramp met de MH17-vlucht boven Oost-Oekraïne.
De eerste voordracht van het OM nu. Over de vier verdachten: ,,In de ogen van het OM hebben zij bewerkstelligd dat op 17 juli 2014 een dodelijk wapen, een Buk-Telar, naar een locatie werd vervoerd waarvandaan een Buk-raket werd afgevuurd die het vliegtuig heeft geraakt."
Het OM legt ze twee feiten ten laste: Het doen verongelukken van vlucht MH17 met de dood van allen tot gevolg. En de moord op 298 inzittenden van vlucht MH17.
Officier van Justitie Dedy Woei-A-Tsoi leest alle namen van de slachtoffers voor.
De rechtbank vindt dat het OM voldoende pogingen heeft ondernomen om de verdachten te bereiken. De dagvaardingen zijn geldig betekend. ,,In het geval van Doebinski zijn er sterke aanwijzingen dat hij verblijft op het adres waar hij staat ingeschreven." Hij zou een brief van het OM zelfs in ontvangst hebben genomen.
Voor de anderen geldt dat het OM genoeg appjes, mails en berichten hebben verstuurd. ,,De rechtbank twijfelt er niet aan dat zij op de hoogte zijn van deze strafrechtelijke procedure."
De rechtbank gaat er vanuit dat zij afstand hebben gedaan van hun verdedigingsrecht en verleent ze daarom verstek. Zo kan de rechtszaak worden voortgezet. Als de verdachten zich later alsnog melden, kan het verstek worden geheeld (opgeheven).
Verdachte Leonid Chartsjenko blijkt een het OM bekend adres in Oekraïne te hebben verlaten. Volgens getuigen is hij daar sinds 2014 niet meer gezien. Hij zou nu in Horlivka verblijven, maar een concreet adres is niet bekend. Ook hij is zonder succes benaderd via Whatsapp, e-mail en de Russische Facebook-tegenhanger VK.
Verdachte Sergej Doebinski stond ingeschreven in een dorp in het Russische Rostov. Maar ook hij heeft een toegestuurde dagvaarding niet in ontvangst genomen. Het OM benaderde hem vervolgens via telefoonnummers en accounts. Toen het OM hem belde, werd er tot twee keer toe opgenomen door een man die ontkende Doebinski te zijn. Verbalisanten herkenden de stem echter als die van Doebinski.
Om een dagvaarding te overhandigen, heeft het Openbaar ministerie verdachte Igor Girkin aangeschreven via de rechtbank in Moskou. De rechtbank riep Girkin op om in december stukken in ontvangst te nemen, maar hij is niet verschenen. Verder probeerde het OM hem aan te schrijven via Skype, e-mail en VK, maar een reactie bleef uit. Zijn naam is gezet op een internationale opsporingslijst.
Namens de andere drie verdachten hebben zich geen advocaten gemeld, stelt de rechtbank. De rechter bekijkt nu per zaak of ze op de hoogte zijn.
Rechtbank: we stellen vast dat er geen verdachten zijn verschenen. Verdachte Poelatov is er niet. De rechtbank heeft wel een brief gehad van zijn advocaat. Hij ontkent betrokken te zijn bij het neerschieten van MH17. Twee Nederlandse advocaten vertegenwoordigen hem hier. Hij heeft wel de dagvaarding gehad en weet dus van deze rechtszaak. (Dat laatste is van belang omdat een verdachte het recht heeft zijn zaak bij te wonen en een rechtbank dus altijd wil weten of hij of zij op de hoogte is van de zaak.)
Rechtbank: de advocaten van Poelatov hebben weinig tijd gehad het dossier te lezen. Dat had kunnen inhouden dat de zaak nu niet verder had kunnen gaan. Maar er is overeengekomen dat de advocaten bij volgende zittingen, in juni, alsnog met zogenoemde onderzoekswensen en 'preliminaire' verweren kunnen komen. Kortom: de zaak loopt geen vertraging op, maar de advocaten komen in juni met hun mening over het dossier.
Rechter Steenhuis legt uit dat Nederlandse rechtszaken verschillen van zaken in veel andere landen. In Nederland worden getuigen en deskundigen vaak niet meer uitgebreid tijdens de behandeling van de zaak zelf gehoord. Dat is daarvoor al gebeurd, de verhoren zitten in het dossier.
Na een pauze om wat technische problemen met de livestream op te lossen, wordt het MH17-proces hervat. Voorzitter Steenhuis gaat verder.
In de rechtszaal bij Schiphol zijn 13 nabestaanden aanwezig. Veel anderen volgen de zitting vanuit een speciaal voor hen ingerichte zaal in een congrescentrum in Nieuwegein. Daar zijn ook mensen van het Openbaar Ministerie en Slachtofferhulp aanwezig.
De rechtbank heeft data gereserveerd tot in 2021. Het is niet uitgesloten dat de rechtszaak langer zal duren, aldus de rechtbank.
Nabestaanden krijgen de gelegenheid om te spreken over hun persoonlijke gevolgen en over de straf die de daders in hun ogen verdienen. Volgens de rechtbank hebben tot nu toe 49 nabestaanden aangegeven gebruik te maken van het spreekrecht. 84 nabestaanden willen een vordering tot schadevergoeding indienen.
De eerste zittingsdagen hebben ,,een inventariserend karakter", aldus rechtbankvoorzitter Steenhuis. Bijvoorbeeld om duidelijkheid te krijgen of de vier verdachten zullen verschijnen. Vandaag is dat niet het geval.
Van verdachte Oleg Poelatov zijn twee Nederlandse advocaten en een Russische advocaat aanwezig. Zij zijn in het bezit van het digitale strafdossier van ongeveer 36.000 pagina's.
Rechtbankvoorzitter Hendrik Steenhuis heeft het MH17-proces geopend en houdt een inleiding. Hij heet de nabestaanden welkom en schetst de grote internationale belangstelling voor de zaak. Omdat het MH17-proces onder Nederlands recht valt, zal dat grotendeels de voertaal zijn.
Zittingszaal D van de rechtbank op Schiphol stroomt vol. Dertien nabestaanden hebben een plek in de rechtszaal gekregen. Voor hen staan medewerkers van Slachtofferhulp Nederland paraat.
De nabestaanden krijgen ook hulp bij het opstellen van schriftelijke slachtofferverklaringen en krijgen begeleiding bij het uitoefenen van hun spreekrecht, staat op de website van de organisatie.
Samen met het Openbaar Ministerie en de politie zijn medewerkers van Slachtofferhulp Nederland naar Australië afgereisd om ook daar nabestaanden te informeren over de zaak en hun rechten in het Nederlandse strafproces.
Zijn de vier verdachten ook het meest verantwoordelijk voor de MH17-ramp? Bellingcat-onderzoeker Christo Grozev vindt van niet. Volgens hem houdt het Openbaar Ministerie mogelijk verdachten dichter bij het Kremlin achter de hand om Rusland over te halen schuld te erkennen. ,,Als Rusland niet beweegt, vermoed ik dat er een tweede golf van vervolgingen komt."
Vanmorgen begint in de rechtbank Schiphol het proces tegen vier verdachten in het MH17-proces. Welk bewijs is er nu al bekend? Lees de reconstructie: 'Een vogeltje vliegt jouw kant op'.
Volgens Piet Ploeg, voorzitter van de stichting Vliegramp MH17, is het een ‘ontzettend belangrijke’ dag. ,,De nabestaanden hebben hier 5,5 jaar op gewacht. We hopen dat nu de waarheid boven tafel komt."
Ploeg, die zijn broer, schoonzus en neef verloor bij de vliegramp, sprak de hoop uit dat alle details bekend zullen worden. ,,Wat is er gebeurd, waarom is het gebeurd, wie zijn er verantwoordelijk geweest? We hopen dat het OM zijn bewijsvoering zodanig op orde heeft dat het tot een veroordeling komt.” Hij heeft daar naar eigen zeggen vertrouwen in.
Dat de vier verdachten er hoogstwaarschijnlijk niet bij zijn, is volgens Ploeg ,,een feit waar we mee moeten dealen.”
Bij de extra beveiligde rechtbank op Schiphol hebben zich vanmorgen al vroeg de eerste media verzameld. Meerdere satellietwagens uit binnen- en buitenland hebben zich voor de deur opgesteld.
Het proces, dat om 10.00 uur begint, heeft grote belangstelling van media vanuit de hele wereld. Meer dan vierhonderd journalisten uit meer dan twintig landen hebben zich aangemeld om de zaak te volgen.
In de zittingszaal is plek voor een handjevol pers. De rest kan de zittingen in het perscentrum volgen. De journalisten komen uit onder meer Nederland, Duitsland, Australië, Rusland, de Verenigde Staten, Oekraïne, Maleisië, Zweden, Zuid-Afrika, België en Canada.
Tegen 07.00 uur ging een speurhond het gerechtsgebouw binnen voor een laatste check.
Het MH17-proces wordt gehouden in het JCS, het Justitieel Complex Schiphol. Daar zijn alle vier de zittingszalen leeggeruimd voor dit ene proces. Naast de rechtbank is een tijdelijk perscentrum voor honderden journalisten gebouwd.
Lees onze eerdere verhalen over de verdachten van MH17 terug.